مقدمه
اصطلاح تحلیل محتوا کمی بیش از پنجاه سال است که مطرح شده است . اولین بار واژه نامه انگلیسی وبستر در 1961 آن را وارد دایره واژگان خود کرد. اما ریشه تاریخی آن به آغاز کاربرد انسان از نمادها و زبان بر می گردد.
نقش تحلیل محتوا در تحقیقات ارتباطی
1 ) الگوی تأثیرات قوی : ریشه در نظریه های اوائل قرن بیستم دارد و بر این باور است که رفتارهای انسان و حیوان را می توان به شکل یک مجموعه « محرک – پاسخ » دید. برخی محققان علوم ارتباطات به پیام های ارتباطی و تأثیرات فرضی آن ها روی نگرش ها ، باورها و رفتار مردم از این منظر می نگرند ، محققان علاقمند به این تأثیرات نوعاً از روش تجربی برای آزمون فرضیه خود استفاده کرده اند . در نیمه اول قرن بیستم این فرض در میان دانشمندان و عموم مردم وجود داشت که محرک هایی نظیر پیام های اقناعی توده ای ، می تواند منجر به پاسخ های قوی شود . در این خصوص می توان به تبلیغات سیاسی در طول دو جنگ جهانی ، بررسی تأثیر فیلم روی رفتار کودکان و سخنوری بلشویک ها یا نازی ها اشاره داشت.
فرض تأثیرات قوی رسانه ها به تدوین مدل ها و نظریه های اولیه ارتباطات ، مثل نظریات تزریقی و گلوله ای انجامید. پیش فرض عمده این نظریه ها این است که اعضای جامعه مخاطبان بی دفاع و منفعل هستند.
« تحلیل محتوا » جایگاه مشروعی در میان موافقان تأثیرات قوی پیام داشت که به خاطر نقش علی محتوای ارتباطات بود که در مدل های تعریف شده در تحقیقات تجربی آزموده شده و از سوی مردم و بعضی سیاست سازان و دانشمندان به محتوا نسبت داده می شد .
2 ) الگوی تأثیرات محدود : فرض تأثیرات قوی که مستقیم و یکنواخت بود به علت ساده انگارانه بودن ، مورد چالش قرار گرفت و حداقل الگوی تأثیرات قوی تعدیل شد ( سورین و تانکارد ). موافقان الگوی اثرات محدود ، معتقدند که مخاطبان برخلاف تصورات قبلی منفعل و ناتوان نیستند و از رسانه ها و پیام ها برای اهداف شخصی خود استفاده می کنند. طرفداران اثرات محدود پیام می گویند مردم آن دسته از پیام ها که با باورها ، نگرش ها و عقایدشان همخوانی داشته باشد را انتخاب و بقیه را رد می کنند. همچنین معتقد هستند که : تصمیم راجع به پذیرش، اقتباس یا آموختن از یک پیام ، تابع ویژگی های اجتماعی و روانی موجود در آن ها ست ، نه اثرات اقناعی.
این الگو « تحلیل محتوا » را با چالش روبرو کرد.
3 ) الگوی تأثیرات مشروط : این الگو که پس از نظرات پیشین ارائه گردید، امکان آشتی نتایج متضاد رویکردهای تأثیر قوی و تأثیر محدود را فراهم آورد.
اگر چه تحلیل محتوا در طول زمان و در اثر نظرات مختلف و متفاوت ، فراز و نشیب هایی داشته است اما هنوز هم به عنوان ابزاری مهم در تحقیقات و نیز در طبقه بندی انواع پیام ، کارساز و قابل اعتماد است.
آنچه تا کنون گفته شده به طور ضمنی محتوا را به عنوان شرط مقدم در نظر گرفته و نتایج حاصل از رویارویی با محتوا را نشان می دهد. اما خود محتوا هم حاصل فرایند ها و پیش شرط هایی است که به شکل گیری ساختار آن منتهی شده اند.
مثال زیر می تواند این نکته را بیشتر تشریح کند :
هر چند همه جا و در تعاریف ، روزنامه نگاری را انعکاس واقعیت می دانند ، اما حقیقت این است که گزارشگری خبر انعکاس آینه وار واقعیت ها نیست ، بلکه روزنامه نگاران با دخل و تصرفی که در اخبار می کنند در واقع « تولید کننده خبر» هستند . در واقع در شکل گیری خبر تأثیر گذارند .
به هر حال روش های تحقیق سازندگان فرضیه هستند و تحلیل محتوا به عنوان یک روش ، ابزاری مهم در ساختن فرضیه و نظریه ، هم در مورد فرایند ارتباط ( شکل گیری پیام ) و هم در مورد تأثیرات آن می باشد .
تعریف تحلیل محتوا
تعاریف متعددی از تحلیل محتوا ارائه شده است ، از جمله :
وبر : روشی تحقیقی است که با استفاده از یک سلسله عملکرد ها ، نتیجه گیری های معتبری از متن به عمل می آورد .
کریپندروف : روش تحقیقی است برای گرفتن نتایج معتبر و قابل تکرار از داده های استخراج شده از متن .
برلستون : روشی برای توصیف عینی ، کمی و قاعده مند محتوای آشکار ارتباطات است .
در مجموع تحلیل محتوای کمی را می توان این گونه تعریف کرد :
آزمون نظام مند و تکرار پذیر نمادهای ارتباطی که طی آن ، ارزش های عددی بر اساس قوانین معتبر اندازه گیری به متن نسبت داده می شود و سپس با استفاده از روش های آماری ، روابط بین آن ارزش ها تحلیل می شود . استخراج نتیجه درباره معنی یا پی بردن به بافت و زمینه ارتباط ، هم در مرحله تولید و هم در مرحله مصرف ، صورت می گیرد.
در تعریف فوق دو اصطلاح کلیدی وجود دارد :
الف ) تحلیل محتوا نظام مند (سیستماتیک) است ، این اصل علمی بودن روش را مورد تأکید قرار می دهد .
ب ) تکرار پذیری تحلیل محتوا که به اعتبار ، اعتماد ، عینیت و روشنی در توصیف رویه ها اشاره دارد.
هدف تحلیل محتوا
1 ) توصیف ارتباطات
2 ) استنتاج از زمینه تولید و مصرف ارتباطات
تحلیل محتواهای کاربردی اغلب توصیفی هستند . تحلیل گران محتوا ، چه در تحقیقات کاربردی ، چه در تحقیقات بنیادی معمولاً اول داده های توصیفی را جمع نمی کنند تا بعد سوالات را مطرح نمایند ، برعکس جریان تحقیق را طوری هدایت می کنند که به سوال تحقیق برسند . در مورد تحقیقات بنیادی ، سوال تحقیق در یک چهارچوب نظری مطرح می شود .
محقق برای نتیجه گیری درباره فرایند تولید محتوا و پیامد های مصرف آن ، می بایست بوسیله یک نظریه هدایت شود . مثلاً اگر تحلیل گر محتوا پوشش اخبار اقتصادی را بررسی می کند ، باید اولویت های مردم در مورد رسانه های خبری خاص یا اعتبار آن ها برای رسانه ها را بشناسند.
انتقادهای وارده به تحلیل محتوا
1. یک نماد خاص می تواند تأثیرات بسیار زیادی داشته باشد . هالستی معتقد است که کمی شدن به سطحی شدن می انجامد ، زیرا فقط مسائلی می توانند برای تحقیق تحلیل محتوا انتخاب شوند که قابلیت کمی شدن را داشته باشند .
2. ارتباطات دارای دو محتوای آشکار و پنهان است و تحلیل محتوا تنها می تواند به محتوای آشکار که در برگیرنده معانی صریح است بپردازد ، حال آنکه محتوای پنهان مهم تر است.
علی رغم این انتقادها ، تحلیل محتوا کاربردهای زیادی دارد . یکی از اصلی ترین کاربردهای آن آزمون هر نظریه ای است که با در بر گیری و فرایند منتهی به تولید پیام سر و کار دارد. در دراز مدت بدون مطالعه محتوا نمی توان به بررسی ارتباطات جمعی پرداخت.
طرح تحقیق تحلیل محتوا
بطور کلی هر تحقیق تحلیل محتوا شامل سه فاز است که هر کدام فعالیت های مختلفی را در بر می گیرد ، در ادامه بصورت خلاصه به توضیح این موارد خواهیم پرداخت :
· تعریف مشکل یا مسئله
· مروری بر نظریه ها و تحقیقات گذشته
· طرح سوال یا فرضیه
توضیح :
- در این مرحله می بایست مشخص شود که هدف توصیف است یا استنباط معنی از پیام و یا نتیجه گیری در خصوص شرایط تولید و مصرف آن.
- فرضیه بیان روشنی است که حالت یا سطح وابستگی متغیری را به متغیر دیگر پیش بینی می کند.
· تعریف محتوای مربوطه
· مشخص کردن طرح تحقیق
· ایجاد جدول
· عملیاتی کردن ( دستورالعمل کدگذاری )
· جمعیت آماری و نمونه گیری
· پیش آزمون و تعیین شیوه های محاسبه ضریب قابلیت اعتماد
توضیح :
- طرح تحقیق نقشه علمی برای اجرای تحقیق است .
- عملیاتی کردن یا تعریف عملیاتی فرایند تعریف مفاهیم متغیرهای مورد سنجش است . اشتباه در عملیاتی کردن موجب می شود تا نتایج متفاوتی حاصل شود . عملیاتی کردن باید به گونه ای باشد که بر سر آن اجماع وجود داشته باشد .
- کمی کردن واحدهای محتوا ، امکان تقلیل مجموعه بزرگی از داده ها را به شکلی قابل کنترل فراهم می کند.
- قلب تحلیل محتوا دستورالعمل کدگذاری است که چگونگی سنجش متغیرهای مورد مطالعه را توضیح می دهد.
· پردازش داده ها
· به کارگیری روش های آماری
· تفسیر داده ها و ارائه گزارشی از یافته های تحقیق
توضیح :
- در این مرحله می بایست تصمیم گیری شود که کدام آزمون مناسب تر است . آیا می بایست از آمار توصیفی استفاده کرد یا آمار استنباطی؟
واحد های اندازه گیری در تحلیل محتوا
واحد های اندازه گیری در تحلیل محتوا به 2 دسته کلی با عنوان « واحد محتوا » و « واحد تحقیق » و زیر مجموعه هایی تقسیم بندی می شوند که در ادامه تشریح خواهند شد :
1 ) واحد محتوا
عناصری هستند که بطور خاص به معنی و تولید محتوا مربوط می شوند . این عناصر مستقل از مطالعه بوده و بوسیله تولید کننده ( بوجود آورنده ) محتوا تعریف می شوند . از این عناصر برای عملیاتی کردن واحدهای تحقیق می توان استفاده کرد . واحد محتوا می تواند اشکال مختلفی داشته باشد :
الف ) واحدهای فیزیکی : فضا و زمان اختصاص داده شده به محتوا را اندازه گیری می کنند ، مثلاً سطح زیر چاپ در رسانه های نوشتاری و زمان ( ثانیه ) در رسانه های شنیداری و دیداری.
ب ) واحدهای نمادین : این واحدها را می توان به چند بخش تقسیم بندی نمود :
· واحدهای نحوی : واحدهای گسسته که ساده ترین آن ها « واژه » است ، جمله ، پاراگراف ، تصویر ، مقاله ، کتاب ، برنامه تلوزیونی و یا هر جزیی از محتوا که بتوان آن را در محدوده های خاص زمانی و فیزیکی تعریف کرد ، از این جمله اند.
· واحدهای ارجاعی ( استنادی ) : شامل واحدهای مختلف فیزیکی یا زمانی مثل رویداد ، مردم ، موضوع ها و ... است که به محتوا استناد می کند . برخی به جای این اصطلاح از اصطلاح واحد شخصیت استفاده می کنند.
· واحد قضیه ای : قرار دادن محتوا در یک ساختار منسجم برای تحلیل آسان معنی ، مثلاً اظهارات رهبران سیاسی روی یک طیف 7 درجه ای
· واحدهای مضمونی : مفاهیم مورد نظر در محتوا را از نظر ساختاری مشخص می کنند .
سه واحد اخیر شبیه هم هستند زیرا می کوشند به عناصر معنایی خاص در پیام دست پیدا کنند .
2 ) واحد تحقیق
اجزایی از محتوا هستند که بوسیله محقق انتخاب و تعریف می شوند. این واحدها زیر مجموعه واحد محتوا و خاص یک تحقیق اند . واحد تحقیق انواع مختلفی دارد که در ادامه می آیند :
1 ) واحد نمونه گیری : واحدهای فیزیکی که از کل محتوای مورد مطالعه انتخاب می شوند .
2 ) واحد ثبت : اجرایی از محتوا هستند که در فرایند کدگذاری طبقه بندی خواهند شد . واحد ثبت باید دارای تعاریف زمانی و مکانی باشد ، مثل کلمه ، مقاله ، نامه ، سخنرانی و ... ( مثلاً در بررسی فیلم ، « فیلم خشن » واحد نمونه گیری است و « صحنه های خشن فیلم » یا کوچکتر از آن « عمل خشونت بار » واحد ثبت است ) .
3 ) واحد متن ( زمینه ای ) : عناصری که محقق را به زمینه ای که باید در تخصیص محتوا به طبقات مورد آزمون صورت بگیرد ، هدایت می کنند . اگر مقوله وضعیت اجتماعی _ اقتصادی یک شخصیت تلویزیونی باشد ، طبقه بندی شخصیت ها بر اساس لباس ، مهارت زبانی ، ویژگی ها ، رفتار ، دوستان و ... نشان دهنده محتوایی هستند که برای کدگذاری فراهم می کنند . واحدهای متن می توانند بزرگ تر یا به اندازه واحدهای ثبت باشند ، اما نمی توانند کوچکتر از آن ها باشند .
4 ) واحد تحلیل : به واحدهایی گفته می شود که از نظر آماری تحلیل می شوند تا به فرضیه یا سوال تحقیق پاسخ داده شود . مثلاً در مطالعه خشونت تلویزیونی عمل شخصیت های فیلم می تواند پرخاشگرانه یا غیر پرخاشگرانه باشد ، در اینجا واحد ثبت « عمل » است و واحد تحلیل می تواند میانگین اعمال پرخاشگرانه در هر برنامه تلویزیونی باشد . یک واحد تحلیل هرگز کوچکتر از واحد ثبت نیست .
نمونه گیری در تحلیل محتوا
ویژگی یک نمونه خوب آن است که معرف کل جامعه باشد . نمونه گیری در تحلیل محتوا می تواند به دو شکل صورت گیرد :
1 ) نمونه گیری غیر احتمالی : این نوع نمونه گیری اگر چه قابل تعمیم به کل جامعه نیست اما کاربردهای خاص خود را دارد و به دو گونه انجام می شود :
· آسوده : وقتی صورت می گیرد که همه واحدها در جمعیت مورد آزمون در دسترس باشند .
· ترجیهی یا هدفمند : با توجه به ماهیت تحقیق ، مطالعه روی نوع خاصی از جمعیت مورد آزمون یا زمان های خاصی ، مثلاً به دلیل اهمیت یا نقش کلیدی تاریخی یک سلسله محتوای تولید شده به شکل متوالی ، صورت می گیرد .
در نمونه گیری غیر احتمالی تعمیم نتایج دارای محدودیت بدیهی است ، اما با 3 شرط توجیه می شود :
· دسترسی به همه محتوای مورد مطالعه ، دشوار باشد .
· منابع مالی لازم جهت نمونه گیری تصادفی موجود نباشد .
· پژوهش اکتشافی باشد ، محقق به دنبال کشف مسئله ای مهم در زمینه ای است که تا کنون تحقیقی در آن زمینه صورت نگرفته است .
2 ) نمونه گیری احتمالی ( تصادفی ) : در این نوع نمونه گیری هر یک از اعضای جمعیت مورد مطالعه ، باید شانس مساوی برای حضور در نمونه را داشته باشند .
عواملی که بر چگونگی صحت برآورد میانگین یا نسبت نمونه اثر گذار هستند ، عبارتند از :
· حجم نمونه ، هر چه نمونه بزرگتر باشد ، برآورد بهتری از جمعیت صورت می گیرد .
· تنوع ارزش های موردی ، هر چه بیشتر باشد ، خطای برآورد میانگین بیشتر خواهد بود .
· نسبت جمعیت در نمونه هر چه بالاتر باشد ، خطای برآورد میانگین پایین تر خواهد آمد .
نمونه گیری احتمالی انواع مختلفی دارد که در همه روش های تحقیق کاربرد دارند ، این انواع عبارتند از :
تصادفی ساده ، منظم یا سیستماتیک ، طبقه بندی شده یا سهمیه ای ، خوشه ای و چند مرحله ای .
انتخاب نوع نمونه گیری به ماهیت تحقیق بستگی دارد ، اما بهترین روش نمونه گیری برای تحلیل محتوای رسانه ها ، روش « طبقه بندی شده یا سهمیه ای » است ، زیرا محتوای رسانه ها بطور منظم و در طول دوره های زمانی تغییر می کند .
زمینه
درجامعه صنعتی با مشخصه های تولید و مصرف انبوه و استاندارد جامعه شناسی کلاسیک زیرنفوذ اسطورۀ فیزیک و الگوی اقتصاد آنچنان که سورو کین در هوسها و ناکامیهای جامعه شناسی معاصر میگوید دچار جنون کمیت شد وابزار جای انسان را گرفت و غایت جامعه شناسان کشف فرمول جامعه شد پرسشنامه استاندارد جای واقعیت ارگانیک حیات انسانی را پر کرد و کلان نگری و پرداختن به دلمشغولی های عالمانه موجب غفلت از واقعیت روزمره زندگی شد .ماهیت سیال و آزاد اراده انسانی در پیمایشهای بزرگ و مدلهای پیچیده سرشکن شد .میل مقاومت ناپذیر به تعمیم و تبیین بر یگانگی هر انسان و موقعیت انسانی پرده کشید و احساس دور شدن دانش اجتماعی از اجتماع ملموس تقویت شد. در چنین زمینه ای و برای ایجاد فهم ملموستری از فرایندهی اجتماعی در سال 1967 هارولد گارفینکل متأثر از پدیدارشناسی هوسرل و نظریات آرون گورویچ و آلفرد شوتز اتنو متدلوزی به عنوان راه تازه ای در مطالعه پدیده های اجتماعی پیشنهاد کرد.
اصول مطالعات مردم روش
1- آنچه تعییین کننده رفتار انسانی و نظام اجتماعی است قدرت یا اقتصاد نیست بلکه روشها یی است که مردم با آن خود، دیگران و جهان را درک می کنند و معانی ای که به آنها نسبت می دهند است.
2-در مطالعه هر کنشی فهم هدف کنشگر مهمترین بخش مطالعه است وکنشهای انسانی را باید بر طبق نیات انجام آن دسته بندی شوند نه نمود خارجی آن
3- هیچ نظم قابل پیش بینی بر حرکت تاریخ و جامعه حاکم نیست و تمامی نظامات اجتماعی قابل تخطی و مقهور آزادی انسان هستند و افراد تنها بخاطر اطمینان از قابلیت فهم عمل مبتنی بر قاعده توسط دیگران از قواعد پیروی می کنند.
4- هر کنش انسانی در دو سطح ذهنی و عینی اتفاق می افتد و برای فهم پدیده های اجتماعی باید هر پدیده را در موقعیّت خاصّ آن تجربه کرد..(در برابر تعمیم گرایی – جهان شمولی و ساختگرایی)
5- در مطالعات اجتماعی، بررسی تمامی رفتارهای اجتماعی افراد به اندازه رفتار هار ساخت یافته اجتماعی از اهمیت برخوردارند.
6- مطلعه پدیده های زیست اجتماعی روزمره با عقلانیت علمی و آکادمیک موجب قلب ماهیّت آنها می شود.
7- موقعیت بعد اجتناب ناپذیر شناخت است و هر کنش در متن خود معنی منحصربفردی دارد که از متن خود متأتر و بر آن تاتیر می گذارد.
رابطه شناسی مردم روشانه
1-هر رابطه ای پدیده ای منحصر بفرد و تکرار ناپذیراست که باید در موقعیت خاص خود درک شود .
2- در هر رابطه ای سطح مشخّصی از ابهام مورد توافق وجود دارد که طلب وضوح از آن موجب اخلال در رابطه می شود.
3- معانی هر رابطه را تنها با مشارکت در آن می توان فهمید.
4- افراد در رابطه با نظم موجود در ارتباطات طوری رفتار می کنند که انگار موجودیتی خارج از ذهن دارد.
در مردم روش گفتگوهای روزمره و زبان از اهمیّت و معنایی بیش از آنچه در کلمات و جملات مستتر است برخوردارند. و رسیدن به فهم مشترک از گفتگو به خاطر ایجاد نوعی تفسیرمشترک بین افراد دخیل در گفتگو از کل فرایند گفتگو است. و این گفتگو ها از نوعی ساختار مورد توافق بین شرکت کنندگان در آن برخوردار هست که آگاهی از آن موجب انتقال حجم بالایی از معانی خارج از حیطه کلمات می شود. مردم روشها سعی در شناخت قواعد و شیوه هایی دارند که مردم از طریق آنها در کنش متقابل به توافق می رسند و با اهمیت دادن به نقش معانی نهان ارتباطی و اهمیت ذهن در معنای ارتباط و.... به درک نزدیک به واقعتری از کنشهای جمعی دست یافتند.
فنون مردم روش
گسست ((Breaching : اظهار بی اطلاعی از مجموعه معانی نهان و فرضهای پذیرفته شده موجود در ارتباطات برای پدیدار شدن آن معانی که موجب شناخت کنه واقعیات اجتماعی و اعتلا و تعمیق شناخت کنشگران از ماهیت روابط اجتماعی می شود. متلاُ برای شناخت رابطه مالکانه در خانه مانند مستأجر رفتار کنید. یا وقتی کسی به شما سلام مکند بپرسید شما چی گفتید ،منظورتان را توضیح بدهید.(استفسار)
مشاهده همراه با مشارکت : رسوخ به زندگی کنشگران برای درک عمیق موقعیت و معنی نهان کنش
کاربردها
مردم روشها گریزان از تعمیم و نظریه پردازی و بی علاقه به نظامهای کلان اجتماعی حوزه مطالعاتی خود را به موضوعات مغفول و در ابعاد میکوسکوپی محدود نمودند موضوعاتی چون تحلیل گفتگو، هویت جنسی، زمینه های جنایی و نظام راه رفتن
تحلیل مکالمه conversation analys )) مهمترین زمینه مطالعاتی مردم روشهاست . زبان از نظر این روش ساختار اصلی کنش متقابل انسانهاست و واسطۀ مواجهات اجتماعی است که از طریق بازکاوی نظام موجود در آن و چگونگی کاربست آن توسط مردم در مکالمات روزمره و شناخت نظم موجود در این مکالمات به شناخت نظم موجود در ساختار اجتماعی پرداخت . تحلیل مکالمه به بررسی سازمان اجتماعی گفتگوها از طریق تحلیل نمونۀ ضبط شدۀ این مکالمات می پردازد. تحلیل مکالمه راه حلی روش شناختی برای مشاهده پذیر کردن حس جمعی است و اطلاعات بسیار زیادی را در مورد زندگی روزمره آشکار می کند. زبان در این روش نشانگر طبقات اجتماعی و شاخص نقش اجتماعی و مهمترین نشان فرهنگی و هویتی هر جمعی است . و شاخصترین نظم نمادین جامعه است که بدون شناخت آن شناخت جامعه و روابط آن ممکن نیست.
شیوۀ عملی تحلیل مکالمه
1- ضبط مکالمه و گفتگو :
گفتگو مورد نظر به صورت تصویری ضبط می شود . اگر امکان ضبط با چند دوربین باشد بهتر است . تا خاصیت انتخابی ابزار ضبط کمتر شود.
2- بازنویسی مکالمه:
گفتگوی ضبط شده با استفاده از سیستم علایم قراردادی به طور هرچه دقیقتر بازنویسی می شود به طوریکه قابلیت بررسی سازمان گفتگو را داشته باشد. در بازنویسی مکالمه باید در ابتدا موقعیت گفتگو گران و اطلاعات پیرامونی توضیح داده شود و موارد زیر بازنمایی شود :
الف- مکتها؛ تأکیدها؛ همپوشیها؛ ب- طبقه بندی اجزای مکالمه از نظر توالی و تسلسلهای گوناگون آن، تسلسل آغاز میانه و آخر، تسلسل سئوال و جواب؛ تسلسل همپوشی و نوبت گیری در مکالمه ....
سیستم بازنویسی
در سالهای اخیر روشهای بازنویسی زیادی برای مکالمات ایجاد شده که دارای امکانات زیادی برای تبط هرچه دقیقتر گفتگو است که در اینجا سیستم بازنویسی جفرسون که از روشهای ابتدایی است آورده می شود.
/#/ : مکت کمتر از یک ثانیه
/*/ : مکث یک ثانیه ای تت
(n..,1,2) :ثانیه های سکوت
/ / : لحظه ای که همپوشی به وجود می آید یعنی گویندۀ دیگری گفتار خود را روی گفتار گوینده نخست می اندازد.
[] : جملاتی که همپوشی دارند.
حروف نازک : تأکید خفیف بر روی کلمه یا قسمتی از آن
حروف درشت یا سیاه : تأکید شدید بر روی کلمه یا قسمتی از آن
.......... : کش آمدن یک کلمه به هنگام سخن گفتن
معایب روش
1- اتکای مفرط به شعور عامه : مردم روشها درک جمعی مردم را عقل سلیم مدانند این درک فارغ از ترسها اضطرابه و کمبودهای فردی نیست.
2-حذف ارزشها : در این روش پیروی مردم از ارزشهای اجتماعی نه به خاطر باور درونی که به خاطر ترس از تحوّل است .
3- عدم اعتقاد و توجّه به ساختارهای کلان اجتماعی و نیروهای اقتصادی موجب دلمشغولی به موضوعات بی اهمیّت شده است.
4- ارائه تصویر فوق انتظام یافته از زندگی روزمره که سزشار از سوء تفاهم است.
5- بی توجهی به اصول تحقیق و نظریه سازی چون روایی- پایایی- قیاس و استقراء
ارزیابی کلّی : اگرچه امروزه این روش دیگر از آن اهمیت اولیه دهه 70 برخوردار نیست ولی با برخورد بی واسطه تری که با کنشهای اجتماعی انجام دادو ساحات جدیدی را به حوزۀ علم اجتماعی افزود و توجهی که به آفرینندگی و خلاقیت انسان و اهمیت معانی در روابط جمعی مبذول داشت موجب ایجاد درک عمیقتری از امر اجتماعی در مطالعات اجتماعی و باز اندیشی در روشهای متداول تحقیق در جامعه شناسی گردید.
توضیح : تقریبا تمامی مطالب فوق از جلد دوم کتاب روش تحقیق درعلوم اجتماعی دکتر باقر ساروخانی اقتباس شده است .