اتنو متدلوژی: بر ضد تعمیم

زمینه
درجامعه صنعتی با مشخصه های تولید و مصرف انبوه و استاندارد جامعه شناسی کلاسیک زیرنفوذ اسطورۀ فیزیک و الگوی اقتصاد آنچنان که سورو کین در هوسها و ناکامیهای جامعه شناسی معاصر میگوید دچار جنون کمیت شد وابزار جای انسان را گرفت و غایت جامعه شناسان کشف فرمول جامعه شد پرسشنامه استاندارد جای واقعیت ارگانیک حیات انسانی را پر کرد و کلان نگری و پرداختن به دلمشغولی های عالمانه موجب غفلت از واقعیت روزمره زندگی شد .ماهیت سیال و آزاد اراده انسانی در پیمایشهای بزرگ و مدلهای پیچیده سرشکن شد .میل مقاومت ناپذیر به تعمیم و تبیین بر یگانگی هر انسان و موقعیت انسانی پرده کشید و احساس دور شدن دانش اجتماعی از اجتماع ملموس تقویت شد. در چنین زمینه ای و برای ایجاد فهم ملموستری از فرایندهی اجتماعی در سال 1967 هارولد گارفینکل متأثر از پدیدارشناسی هوسرل و نظریات آرون گورویچ و آلفرد شوتز اتنو متدلوزی به عنوان راه تازه ای در مطالعه پدیده های اجتماعی  پیشنهاد کرد.

اتنو متدلوزی(مردم روش)ethnomethodology
مطالعاتی که به چگونگی خلق و فهم  مبناهای کنش انسانی در حین اجرا و در جامعه می پردازد. تکیه اصلی این روش به سعی در درک پدیده های اجتماعی آنگونه که در حین عمل توسط مردم و کنشگران فهمیده می شود و استخراج قواعد و راههایی است که مردم با آنها بین پدیده ها رابطه برقرار می کنند. و دنیای معنی دار اجتماعی خود را می سازند. تصور عمومی از زندگیروزمره و جهان زیست و موقعیت عمل و تصور کنسگران از پدیده ها جایگاه بسیار مهمی در این روش دارند. مردم روشان معتقدند تحقیق باید با مسائل روزمره مرتبط ودر جهت حل معضلات آن و افزایش شعور و درک کنشگران باشد.

اصول مطالعات مردم روش
1- آنچه تعییین کننده رفتار انسانی و نظام اجتماعی است قدرت یا اقتصاد نیست بلکه روشها یی است که مردم با آن خود، دیگران و جهان را درک می کنند و معانی ای که به آنها نسبت می دهند است.
2-در مطالعه هر کنشی فهم  هدف کنشگر مهمترین بخش مطالعه است وکنشهای انسانی را باید بر طبق نیات انجام آن دسته بندی شوند نه نمود خارجی آن
3- هیچ نظم قابل پیش بینی بر حرکت تاریخ و جامعه حاکم نیست و تمامی نظامات اجتماعی قابل تخطی و مقهور آزادی انسان هستند و افراد تنها بخاطر اطمینان از قابلیت فهم عمل مبتنی بر قاعده توسط دیگران از قواعد پیروی می کنند.
4- هر کنش انسانی  در دو سطح ذهنی و عینی اتفاق می افتد و برای فهم پدیده های اجتماعی باید هر پدیده را در موقعیّت خاصّ آن تجربه کرد..(در برابر تعمیم گرایی – جهان شمولی و ساختگرایی)
5- در مطالعات اجتماعی، بررسی تمامی رفتارهای اجتماعی افراد به اندازه  رفتار هار ساخت یافته اجتماعی از اهمیت برخوردارند.

6- مطلعه پدیده های زیست اجتماعی روزمره با عقلانیت علمی و آکادمیک موجب قلب ماهیّت آنها می شود.
7- موقعیت بعد اجتناب ناپذیر شناخت است و هر کنش در متن خود معنی منحصربفردی دارد که از متن خود متأتر و بر آن تاتیر می گذارد.

رابطه شناسی مردم روشانه
1-هر رابطه ای پدیده ای منحصر بفرد و تکرار ناپذیراست که باید در موقعیت خاص خود درک شود .
2- در هر رابطه ای سطح مشخّصی از ابهام مورد توافق وجود دارد که طلب وضوح از آن موجب اخلال در رابطه می شود.
3-  معانی هر رابطه را تنها با مشارکت در آن می توان فهمید.
4- افراد در رابطه با نظم موجود در ارتباطات طوری رفتار می کنند که انگار موجودیتی خارج از ذهن دارد.
در مردم روش گفتگوهای روزمره و زبان از اهمیّت و معنایی بیش از آنچه در کلمات و جملات مستتر است برخوردارند. و رسیدن به فهم مشترک از گفتگو به خاطر ایجاد نوعی تفسیرمشترک بین افراد دخیل در گفتگو از کل فرایند گفتگو است. و این گفتگو ها  از نوعی ساختار مورد توافق بین شرکت کنندگان در آن برخوردار هست که آگاهی از آن موجب انتقال حجم بالایی از معانی خارج از حیطه کلمات می شود. مردم روشها سعی در شناخت قواعد و شیوه هایی دارند که مردم از طریق آنها در کنش متقابل به توافق می رسند و با اهمیت دادن به نقش معانی نهان ارتباطی  و اهمیت ذهن در معنای ارتباط  و.... به درک نزدیک به واقعتری از کنشهای جمعی دست یافتند.

فنون مردم روش
گسست ((Breaching : اظهار بی اطلاعی از مجموعه معانی نهان و فرضهای پذیرفته شده موجود در ارتباطات برای پدیدار شدن آن معانی که موجب شناخت کنه واقعیات اجتماعی و اعتلا و تعمیق شناخت کنشگران از ماهیت روابط اجتماعی می شود. متلاُ برای شناخت رابطه مالکانه در خانه مانند مستأجر رفتار کنید. یا وقتی کسی به شما سلام مکند بپرسید شما چی گفتید ،منظورتان را توضیح بدهید.(استفسار)
مشاهده همراه با مشارکت : رسوخ  به زندگی کنشگران برای درک عمیق موقعیت و معنی نهان کنش

کاربردها
مردم روشها گریزان از تعمیم و نظریه پردازی و بی علاقه به نظامهای کلان اجتماعی حوزه مطالعاتی خود را به موضوعات مغفول و در ابعاد میکوسکوپی محدود نمودند موضوعاتی چون تحلیل گفتگو، هویت جنسی، زمینه های جنایی و نظام راه رفتن
تحلیل مکالمه conversation analys )) مهمترین زمینه مطالعاتی مردم روشهاست . زبان از نظر این روش ساختار اصلی کنش متقابل انسانهاست و واسطۀ  مواجهات اجتماعی است که از طریق بازکاوی نظام موجود در آن و چگونگی کاربست آن توسط مردم در مکالمات روزمره و شناخت نظم موجود در این مکالمات به شناخت نظم موجود در ساختار اجتماعی پرداخت . تحلیل مکالمه به بررسی سازمان اجتماعی گفتگوها از طریق تحلیل نمونۀ ضبط شدۀ این مکالمات می پردازد. تحلیل مکالمه راه حلی روش شناختی برای مشاهده پذیر کردن حس جمعی است و اطلاعات بسیار زیادی را در مورد زندگی روزمره آشکار می کند. زبان در این روش نشانگر طبقات اجتماعی و شاخص نقش اجتماعی و مهمترین نشان فرهنگی و هویتی هر جمعی است . و شاخصترین نظم نمادین جامعه است که بدون شناخت آن شناخت جامعه و روابط آن ممکن نیست.

کاربرهای تحلیل مکالمه
تحلیل مکالمه با اهداف زیر انجام می شود.
1- پویایی گروه (سازمان مکالمه): 1- چه کسی مکالمه را شروع می کند .2- چه کسی جهت گفتگو را تعیین می کند. 3- چه کسی نقطۀ عطف در جریان گفتگو ایجاد می کند. 3- چه کسی از گفتگو نتیجه گیری می کند.4- چقدر جریان گفتگو منسجم است.
2- معناشناسی : هدف تعیین معنی هر حرکت ؛ کلمه و اشاره در رابطه با زمینه های مختلف انجام گفتگو است. (موقعیت و زمینۀ گفتگو کلید تفسیر کلمات و جملات است.)
3-  اصل و غیره : تعیین آنچه در جریان مکالمه و گفتگو گفته نمی شود ولی فهمیده می شود ( با توجه به زمینۀ مکالمه)
 4- جملات نا تمام : تعیین و شناخت ایجازات در جملات و چگونگی تکمیل جملات در حال ادا از سوی طرفهای گفتگو که بستگی به میزان شناخت آنها از هم دارد.
تحلیل مکالمه برای بررسی سخنرانیهای سیاسی و تبلیغاتی و رابطۀ سخنران و مستمعان ونظم و تعاملات آن و مکالمات تلفنی و قواعد ممیزۀ آن از مکالمات عادی و تمام انواع مصاحبه های رسمی و غیر رسمی و گفتگوهای روزمره  به کار می رود.

شیوۀ عملی تحلیل مکالمه 
1- ضبط مکالمه و گفتگو :
گفتگو مورد نظر به صورت تصویری ضبط می شود . اگر امکان ضبط با چند دوربین باشد بهتر است . تا خاصیت انتخابی ابزار ضبط کمتر شود.
2- بازنویسی مکالمه:
گفتگوی ضبط شده با استفاده از سیستم علایم قراردادی به طور هرچه دقیقتر بازنویسی می شود به طوریکه قابلیت بررسی سازمان گفتگو را داشته باشد. در بازنویسی مکالمه باید در ابتدا موقعیت گفتگو گران و اطلاعات پیرامونی توضیح داده شود و موارد زیر بازنمایی شود :
الف- مکتها؛ تأکیدها؛ همپوشیها؛ ب- طبقه بندی اجزای مکالمه از نظر توالی و تسلسلهای گوناگون آن، تسلسل آغاز میانه و آخر، تسلسل سئوال و جواب؛ تسلسل همپوشی و نوبت گیری در مکالمه ....
سیستم بازنویسی
در سالهای اخیر روشهای بازنویسی زیادی برای مکالمات ایجاد شده که دارای امکانات زیادی برای تبط هرچه دقیقتر گفتگو است که در اینجا سیستم بازنویسی جفرسون که از روشهای ابتدایی است آورده می شود.
/#/ : مکت کمتر از یک ثانیه
/*/ : مکث یک ثانیه ای تت

(n..,1,2) :ثانیه های سکوت
/ / : لحظه ای که همپوشی به وجود می آید یعنی گویندۀ دیگری گفتار خود را روی گفتار گوینده نخست می اندازد.
[] : جملاتی که همپوشی دارند.
حروف نازک : تأکید خفیف بر روی کلمه یا قسمتی از آن
حروف درشت یا سیاه : تأکید شدید بر روی کلمه یا قسمتی از آن
..........  : کش آمدن یک کلمه به هنگام سخن گفتن

معایب روش
1- اتکای مفرط به شعور عامه : مردم روشها درک جمعی مردم را عقل سلیم مدانند این درک فارغ از ترسها اضطرابه و کمبودهای فردی نیست.
2-حذف ارزشها : در این روش پیروی مردم از ارزشهای اجتماعی نه به خاطر باور درونی که به خاطر ترس از تحوّل است .
3- عدم اعتقاد و توجّه به ساختارهای کلان اجتماعی و نیروهای اقتصادی موجب دلمشغولی به موضوعات بی اهمیّت شده است.
4- ارائه تصویر فوق انتظام یافته از زندگی روزمره که سزشار از سوء تفاهم است.
5- بی توجهی به اصول تحقیق و نظریه سازی چون روایی- پایایی- قیاس و استقراء
ارزیابی کلّی : اگرچه امروزه این روش دیگر از آن اهمیت اولیه دهه 70 برخوردار نیست ولی با برخورد بی واسطه تری که با کنشهای اجتماعی انجام دادو ساحات جدیدی را به حوزۀ علم اجتماعی افزود و توجهی که به آفرینندگی و خلاقیت انسان و اهمیت معانی در روابط جمعی مبذول داشت موجب ایجاد درک عمیقتری از امر اجتماعی در مطالعات اجتماعی و باز اندیشی در روشهای متداول تحقیق در جامعه شناسی گردید.   

توضیح : تقریبا تمامی مطالب فوق از جلد دوم کتاب روش تحقیق درعلوم اجتماعی دکتر باقر ساروخانی اقتباس شده است .