از ویکتوریا تا سونگ جو : تراژدی تلویزیون

از ویکتوریا و انریکه و جرنیمو و تاتیانا  و ...  هم که خوشتون نیامده باشد حتما چند قسمتی از قصه پرغصه سونگ جو و گانگ وو و سوا را دیده اید. هر چند آماری از میزان مخاطبان این مجموعه های نمایشی و مجموعه های دیگر کانال فارسی وان وجود ندارد ولی میزان آشنایی افراد با این اسامی و ماجرا ها و عمومی بودن آن موفقیت بزرگی برای یک شبکه تلویزیونی ماهواره ای در سال اول فعالیت خود است. فقط با جستجوی خواهر دوست داشتنی من در گوگل 440000 لینک معرفی می شود.که همه این نتایج و مطالب تولید مخاطبان و شهروندان و نه سایتهای رسمی هستند. ویکتوریا و  خواهر دوست داشتنی من در ژانر بسیار قدیمی از تولیدات تلویزیونی ساخته شده اند که برای نگه داشتن و فادارترین بینندگان تلویزیون و قبلتر از آن رادیو به وجود آمده است. soap opera  ها که اسم خود را از تاریخشان گرفته اند.مجموعه ها نمایشی رادیویی 10 تا  25 دقیقه ای بودند که در دوره رکود بزرگ آمریکا در دهه 30 از شبکه های مختلف رادیویی آمریکا پخش می شدند و عموما در مورد مسایل و مشکلات زنان و مسایل خانوادگی بودند. که به خاطر نوع مخاطبان گسترده شان و علاقه شرکتهای تولید مواد شوینده برای دسترسی به این مصرف کنندگان بالقوه محصولاتشان با مشارکت این شرکتها تولید می شدند. پخش روزانه خطوط داستانی متعدد و بازیگران محدود و موضوعات خانوادگی سبک و مخاطبان فراوان و .... حتی با تغییر مدیوم و انتقال این ساپ اپراها به تلویزیون از بین نرفت اولین ساپ اپراهای تلویزیونی در دهه پنجاه ساخته شدند. این مجموعه ها با داستان بی انتها و هزینه تولید پایین و پخش در غیر ساعات پیک  و موضوعات خانوادگی  هنوز هم پای ثابت تمام شبکه های بزرگ تلویزیونی غیر خبری هستند. در واقع عمومیت و لزوم تولید چنین مجموعه هایی از وقت آزاد بیشتر زنان برای تماشای تلویزیون و علاقه آنها به قصه هایی درباره مسایلی که بیشتر با آن درگیرند ناشی می شود و با توجه به این نیاز عمومی تمامی حوزه های فرهنگی در طول زمان  با توجه به علایق مخاطبان و امکانات تولیدی تغییراتی در قواعد ژانر ایجاد کرده و  چنین مجموعه هایی را تولید کرده اند. مثلا کشورهای اسپانایی و پرتغالی زبان آمریکای مرکزی و جنوبی که اسم این ژانر را تله نووا گذاشته اند و برخلاف نمونه های آمریکایی در اپیزودهای کمتر از دویست قسمت تولید می شوند. و بی انتها نیستند و به قول پاتریکو ویلس رئیس تله موندو شرکت تولید کننده ویکتوریا تله نووا ها مجموعه هایی هستند که مخاطب می داند این زوجی که در سه دقیقه اول اولین قسمت همدیگر را بوسیدند بعد از 170 قسمت باز هم خواهند توانست همدیگر را ببوسند. در خالی که لزوما در ساپ اپراهای غربی چنین نیست این مجموعه ها گرچه عمدتا موضعی محافظه کارانه دارند ولی در گذر  از مرزهای فرهنگی می توانند حالت مهاجم و رادیکال داشته باشند.هر چند بدون بررسی های میدانی نمی توان در مورد چگونگی مصرف این مجموعه ها اظهار نظر کرد. ولی مثلا می توان حدس زد تله نووا های آمریکای جنوبی از جهاتی برای خانواده های ایرانی لااقل از نظر نرمهای رسمی مناسب به نظر نمی رسند. قبل از فارسی وان حتی توضیح مفهوم و  توجیه چنین مجموعه های نمایشی برای مدیران تلویزیون در ایران نباید کار آسانی می بود. باید این اتفاق می افتاد تا تلویزیون قانع می شد که سوای مسوولیت در برابر تاریخ و تمدن و قدرت و ایدئولوژی و باد و باران حفظ زنان و جمع های خانوادگی پای تلویزیون به چیزی بیش از دلبری های هرمز شجاعی مهر و امثالش نیاز دارد.در تلویزیون ایران تقریبا تنها گروه بندی واقعا پذیرفته شده  مخاطبان  کودکان هستند و در مورد سایر تقسیمات تمایل عملی برای تشخیص تمایزات و  احترام به ‌ذائقه ها وجود ندارد .فارسی وان اعلام رقابت در حیاط خلوت تلویزیون بود. زنان مخاطبان مهمی  برای هر شبکه هستند. وقتی زنان برنامه ای را نگاه می کنند و دنبال می کنند. عموما بچه ها و همسرانشان را نیز به همراهی دعوت می کنند و علاقه زیادی به بحث و صحبت کردن در مورد تجربه تماشا و  ارائه قرائت خود از این تجربه را در جمع های زنانه و خانوادگی دارند. و این بحثها و گفتگو های ثانویه  محلی است که تاثیر اصلی برنامه ها ظاهر می شود و مصرف تلویزیون به صورت عملی اجتماعی و خوانشی جمعی در می آید. زنان مخاطبان وفادارتری هستند و عموما با جدیت بیشتری برنامه مورد علاقه شان را دنبال می کنند. و برنامه های مشخص تر و محدود تری را نگاه می کنند. پدیده فارسی وان بینی را باید در متنی بزرگتر بررسی کرد. هر چند قصور و کوتاهی تلویزیون در توجه به مخاطب و سلایق و علایق و ژانر های برنامه سازی یکی از مهمترین عوامل رونق بازار ویکتوریاست ولی کارکردهای مشخص سیاسی ای که در چند ماهه اخیر تلویزیون به صورت مشخص برای خود قائل شده و  تبدیل شدن آن از  دستگاه ایدئولوژیک به دستگاه و ابزار تاکتیکی برای  آرام کردن فضا و واکنش  های پیامد آن باعث مطرح شدن فارسی وان به عنوان بدیل سرگرم کننده  بی تعارض و  بی عذاب وجدان برای بخشی از مخاطبان شده است. فارسی وان نیمه دیگر بی بی سی پرشین است و دقیقا از همان نقاط ضعفی استفاده می کند که بی بی سی  استفاده کرد.تماشا نکردن  شبکه های داخلی به مثابه اعتراض و فارسی وان ارائه گزینه ای برای  بخشهای  غیر سیاسی تر و نیازهای سرگرمی خواهانه تر مخاطبان بود.   تجربه فارسی وان بخشی از کوه یخی است که در مسیر تایتانیک تلویزیون ایران قرار دارد و اگر مدیران و ماورای مدیران از تلویزیون به اندازه توان و توانایی هایش متوقع نباشند. هر روز باید در انتظار یک فارسی وان و در  اضطراب یک ویکتوریا بمانند. و وقتی تلویزیونی مخاطبی را از دست می دهد دیگر اهمیتی ندارد  که به جای آن چی به دست می آورد.
آسیب شناسی شبکه های ماهواره ای فارسی زبان در سیمای خانواده
فارسی ۱ و هجوم به ارزش های اخلاقی